श्वसन म्हणजे काय: श्वसन ही एक जीवरासायनिक प्रक्रिया आहे ज्यामध्ये सजीव ऑक्सिजन वापरून ग्लूकोजसारख्या सेंद्रिय पदार्थांचे विघटन करतात आणि ऊर्जा (ATP), कार्बन डायऑक्साइड आणि पाणी तयार करतात. ही ऊर्जा सजीवांच्या विविध कार्यांसाठी वापरली जाते.

श्वसनाचे प्रकार: श्वसनाचे मुख्य दोन प्रकार आहेत:

1. ऑक्सिजनयुक्त श्वसन (Aerobic Respiration): या प्रक्रियेत ऑक्सिजनचा वापर होतो. ग्लूकोजचे पूर्णपणे विघटन होऊन कार्बन डायऑक्साइड, पाणी आणि ऊर्जा तयार होते.
   समीकरण: C₆H₁₂O₆ + 6O₂ → 6CO₂ + 6H₂O + ऊर्जा (ATP)
2. ऑक्सिजन विरहित श्वसन (Anaerobic Respiration): या प्रक्रियेत ऑक्सिजनचा वापर होत नाही. ग्लूकोजचे अपूर्ण विघटन होऊन लैक्टिक ऍसिड किंवा इथेनॉल आणि कार्बन डायऑक्साइड तयार होतात. ऊर्जा कमी प्रमाणात तयार होते.

श्वसनाची प्रक्रिया:

1. ग्लायकोलायसिस (Glycolysis): ग्लूकोजचे पायruvic ऍसिडमध्ये रूपांतर होते. ही प्रक्रिया ऑक्सिजनयुक्त आणि ऑक्सिजन विरहित श्वसनामध्ये समान असते.
2. क्रेब्स चक्र (Krebs Cycle): पायruvic ऍसिडचे कार्बन डायऑक्साइडमध्ये रूपांतर होते आणि ऊर्जा तयार होते. (ऑक्सिजनयुक्त श्वसनामध्ये)
3. इलेक्ट्रॉन वहन साखळी (Electron Transport Chain): येथे ATP (ॲडेनोसिन ट्रायफॉस्फेट) च्या स्वरूपात ऊर्जा तयार होते. (ऑक्सिजनयुक्त श्वसनामध्ये)

महत्व: श्वसन सजीवांसाठी अत्यंत आवश्यक आहे, कारण ते जगण्यासाठी ऊर्जा प्रदान करते.